Em ngồi đây từ chiềtự tin khoe cá tính

25 năm làm cho báo ở toàn nước rồi nghiên cứu và phân tích báo chí-truyền thông sinh sống Úc với Anh, chưa bao giờ, tôi thấy bản thân lực bất tòng chổ chính giữa và "vô dụng" như khi tận mắt chứng kiến dịch thông tin COVID-19 trên mạng xã hội (MXH) hầu hết tuần qua.

Bạn đang xem: Em ngồi đây từ chiềtự tin khoe cá tính

Năm 2009-2010, ốm heo H1N1 lăn ra trên 74 quốc gia, với khoảng 700 triệu mang lại 1.4 tỷ tín đồ nhiễm và vài trăm ngàn người chết. Cả nước là nước nhà thứ 23 phát dịch, với ngay sát mười ngàn ca nhiễm với 22 tử vong. So những số lượng đó với COVID-19, bạn cũng có thể nghĩ rằng thời đó chắc là rúng động, hoang mang và sợ hãi hơn cả bây giờ? không hẳn.

Xem thêm: Lời Bài Hát: Back In Time - Những Bản Nhạc Phim Cổ Trang Hàn Gây Ám Ảnh

Ôn lại đại chất dịch này trên Facebook hôm 1/3, chuyên viên bệnh truyền lây nhiễm Trương Hữu Khanh nói thời khắc cúm heo mới bùng vạc cũng "bát nháo". Cơ sở y tế cũng cho xét nghiệm thường xuyên ca này mang đến ca không giống (sau nhiều quá thì vứt luôn, chỉ tập trung ca nặng); báo mạng cũng ngập chuyện khẩu trang, biện pháp ly; những bộ với địa phương cũng bàn tính chuyện tạm dừng hoạt động trường học... Nhưng đều thứ lúc đó còn dễ thở, không hoảng sợ như hiện nay vì thông tin còn dễ dàng kiểm soát. "Bây giờ, mạng xã hội dữ quá, cái gì rồi cũng bàn từa lưa hết," ông Khanh nói.

"Nghĩa tử là nghĩa tận", nhưng nghĩa tận nghe đâu không thuộc với thiếu nữ bệnh nhân vắn số ở khám đa khoa 115 vào thời điểm cuối tháng hai rồi. Hãy nhìn dòng cách bạn ta chuyền nhau tờ giấy báo tử, cùng nhân thân và hình ảnh, của cô ấy trên Facebook và những MXH khác.

Tờ báo tử, không hiểu biết lọt ra ngoài theo giải pháp nào, ghi rõ là do "viêm cơ tim, suy nhiều cơ quan". Nhưng lại vì người mắc bệnh qua đời khi chưa có kết trái xét nghiệm, bác sĩ phụ trách cẩn thận ghi thêm vài ba chữ "chưa vứt bỏ cúm". Bệnh viện tiếp nối cũng triển khai khử trùng sinh hoạt cổng như một động thái phòng xa.

Nhưng chừng đó cũng đủ cho không ít người (kể cả một số trong những vị có học) - bởi vì yếu láng vía, bởi vì thích câu lượt thích để nổi tiếng, do "ý thức cộng đồng" tình thật nhưng "nông nổi", vì muốn người nào cũng phải lo như mình, hoặc tại sao nào đó - sẽ đổ xô loan có niềm tin rằng rằng cô nàng tử vong do Corona.

Những loại trạng thái vô căn cứ - cộng hưởng với sự tắc trách của một số trong những tờ báo "dòng chính" vào nước cùng hải ngoại - cứ theo phần đa nút bấm thích, chia sẻ và phản hồi đến rất nhiều ngõ ngách, gieo thêm không tin tưởng và rắc thêm sốt ruột vào một xã hội vốn đã hoảng loạn từ cả mấy tuần trước đó.

Khi lưu giữ truyền những tin tức như thế, đắn đo có ai trong những họ nghĩ về mẫu đạo lý nghĩa tận sống trên không? có ai suy nghĩ về số đông hệ luỵ tinh thần, tương tự như khả năng bị kỳ thị, mà nó sẽ gây ra cho tất cả những người thân, anh em nạn nhân không? tất cả ai nghĩ về sự khiếp động mà họ góp thêm phần tạo bắt buộc là căn nguyên cho tương đối nhiều xáo trộn thôn hội, kinh tế thời gian qua? có ai nghĩ nó đang tạo ra thêm vô vàn áp lực đè nén lên những người dân thấy thuốc đã gồng mình phòng dịch?

Khi tôi viết cho đây, trên Facebook lại đang tiếp tục dậy làn sóng mới: sau vài ba tuần tạm bợ yên, đất nước hình chữ s lại phải căng thẳng phong toả một thành phố ở Hà Nội, sau khi một dân cư trẻ tại đây, vừa về bên từ châu Âu, bị phát hiện nay là ca Corona sản phẩm 17 sinh sống VN.

Dĩ nhiên, việc cô nàng về sân bay Nội Bài, thấy ko khoẻ mà lại không khai báo rõ là hành vi không thể đồng ý trong thời điểm chống dịch. Nhưng tín đồ ta nhân danh đồ vật gi để giày xéo hội đồng một cách tàn nhẫn lên như thế nhân phẩm một bé người, mà suy mang đến cùng cũng là 1 nạn nhân đang trên chóng bệnh? Đó là chưa tính sự cấp vã kết tội cô ta biết bị truyền nhiễm COVID-19 mà cố tình che giấu. Nếu thực thụ là thế, chả lẽ cô ta muốn đem vi rút về "san sẻ" với phụ thân mẹ, tín đồ thân, bạn bè mình?

Hai câu chuyện trên đưa ra nhiều dấu hói về chuyên môn ứng xử của người việt trên không khí số. Vào cuối tháng hai, Microsoft ra mắt nghiên cứu cho thấy thêm VN đứng mặt hàng 21 trong 25 giang sơn được điều tra khảo sát về chỉ số lộng lẫy số (DCI - Digital Civility Index).

Nói white ra, theo report DCI, VN phía bên trong nhóm được cư số lượng dân sinh nhìn nhận là ứng xử số thô lỗ (incivility) nhất, với không ít nguy cơ về thanh danh cá nhân, uy tín nghề nghiệp và công việc và bình yên tinh thần với cuộc sống cho những người dùng. Khiến quan trinh nữ nhất, theo báo cáo, là sự xâm phạm đời tư, những nội dung và hành vi dục tính ngoài ước muốn và sự xâm nhập của những loại tin bịp và chiêu lừa. Báo cáo chỉ thẳng MXH là không gian rủi ro phổ biến nhất trong quả đât số.

Xin nói là tôi chưa trọn vẹn tin vào hiệu quả trên vì không biết phương thức lựa chọn mẫu, tính toán và thu thập dữ liệu cố gắng nào (Microsoft không nói, chỉ lướt qua là khảo sát 500 bạn 13-74 tuổi). Nhưng hầu như quan gần kề qua dịch Corona cũng giống như vài vụ việc trước (Đồng trọng điểm chẳng hạn) mang đến tôi tin rằng DCI là một trong chỉ dấu cho thấy thêm hai câu chuyện trên chỉ là phần nổi của một tảng băng. Ở trên đây tôi chỉ tập trung vào triệu chứng nhiễu loạn thông tin trong mùa dịch.

Nguồn hình ảnh, Getty Images

Sự bùng phát dịch bệnh lây lan truyền nhiễm luôn luôn là miếng đất phì nhiêu cho đầy đủ thứ thông tin ô hợp bởi nó luôn luôn đi cùng với sự bất định rất cực nhọc chịu. Đó là thời điểm mà giới trình độ chuyên môn hiểu biết trực tiếp về bệnh ở mức cực đái (gần như thể số không bởi quá mới) trong khi dân tình lại thắc mắc và ao ước biết nhất. Sự bất xứng đó, cùng với sự nóng ruột và bất an càng lúc càng cao trong dư luận, tạo nên một không gian lý tưởng mang đến đủ một số loại tin vịt và đồn thổi, tất cả những chiêu thức có tính bịp bợm.

Nói đơn giản dễ dàng hơn, lúc đổ xô đi tìm kiếm câu vấn đáp mà không kiếm được loại gì rõ ràng từ những người có thẩm quyền, nhất là giới kỹ thuật và quản trị y tế, thì bạn ta tảo sang bất cứ nguồn nào mà lại họ rất có thể tin cậy trong cuộc sống thường ngày hàng ngày. Không ai khác đó đó là bố mẹ, anh chị em em, chúng ta hàng, các bạn bè, đồng nghiệp..., phần đông người thực ra chưa kiên cố đã biết gì nhiều hơn thế họ.

Cái không giống là nếu rất lâu rồi người ta chờ những lúc trà dư tửu hậu, hay là 1 hai cú điện thoại để sở hữu một "câu trả lời" thì ngày nay, chỉ việc móc đồ vật ra là ngay mau lẹ tiếp cận một mối cung cấp "câu trả lời" vô tận, trên đa số Facebook, Twitter, YouTube, Instagram, WhatsApp, vân vân. Ở phần lớn nơi đó, câu trả lời không những đến từ "bạn" (người quen) nhưng cả "bạn của bạn", rồi "bạn của chúng ta của bạn"...

Cho nên, tin tức đánh vào những tình cảm xấu đi - như lo âu, lo lắng - dễ viral theo cấp cho số nhân. Như loại vòng luẩn quẩn: càng sợ, càng đi kiếm "câu trả lời"; càng tìm kiếm ra, càng rối, càng sợ, càng hoảng. Đến thời gian nào đó, đúng sai, thật giả không hề là tiêu chí mừng đón đầu tiên: bạn ta chỉ ao ước nghe đầy đủ gì họ có nhu cầu nghe để củng cố lòng tin và thành kiến sẵn có, rộng là chiếc thật, mẫu đúng.

COVID-19 vì thế chưa lan vào cuộc sống nhưng đã tràn trên mạng làng hội. Hôm thời điểm đầu tháng hai, WHO gọi luôn luôn sự nhiễu loàn này là một trong những "infodemic" - nghĩa là "dịch thông tin", tích đúng theo hai trường đoản cú "infomation" (thông tin) & "epidemic" (dịch bệnh) - và chào làng nó như trong số những chướng ngại lớn số 1 cần giải quyết trong câu hỏi chống dịch.

Nguồn hình ảnh, Getty Images

Nhìn tổng thể, dịch tin tức COVID-19 hội tụ ba một số loại tin giả. Loại trước tiên là thông tin bịa đặt về xuất phát dịch, tuyệt nhất là giữa những ngày đầu. Corona là tranh bị sinh học tập thử nghiệm bị rò rỉ xuất phát từ một phòng thí nghiệm sinh sống Vũ Hán. Corona vẫn được các công ty dược phẩm "to béo" lên chiến lược trước để buôn bán vắc xin kiếm chác. Corona là 1 nỗ lực của không ít kẻ phong phú và quyền lực nhất vắt giới nhằm mục đích giảm số lượng dân sinh toàn cầu. Corona được Mỹ tung ra để gia công yếu Trung Quốc.

Loại này hay ghép lắp những sự khiếu nại rời rộc rạc và/hoặc bịa thêm thông tin, được xâu chuỗi và bộc lộ rất ly kỳ, lôi cuốn nhằm mang lại đánh lạc hướng lý trí, lừa cảm giác, khiến người đọc/xem/nghe nếu hoài nghi thì cũng phân vân đâu nhưng mà lần. Hồi hộp đến một phẩn tự đó, duy nhất là trong bối cảnh tư tưởng "ghét Tàu" ở nước ta và những nơi trên cố gắng giới.

Loại thứ hai là thông tin về tiến triển của dịch. Một số loại này chắc rằng có sự tham gia tích cực và lành mạnh từ đám đông hơn, vị nó là nỗi ám ảnh hằng ngày. Các bạn còn ghi nhớ video video clip giả hình và lời một nhân viên y tế Vũ Hán, được dịch ra giờ Việt với tiếng Anh, hôm tháng một, rằng rằng thực trạng căng hơn nhiều, rằng hàng nghìn ngàn chứ chưa hẳn vài ngàn con người nhiễm bệnh như chính phủ nước nhà TQ công bố?

Hay loại tin được dịch từ một nguồn tiếng Anh ất ơ, cùng với hình ảnh mô tả sương mù mịt trên bầu trời Vũ Hán, với biểu đồ diễn tả lượng khí SO2? Dù đấy là khí thải công nghiệp từ chế tạo than đá với nhiệt điện, phiên bản tin cầu tính ượng khí kia ở Vũ Hán tương đương với chừng 14000 xác bạn bị đốt! Trong bối cảnh TQ bưng bít tin tức và không cho chuyên gia bên ngoài vào kháng dịch, phần đông tin tức nguỵ tạo đó như cá dữ gặp gỡ đúng nước, vẫy vùng vào sự kinh hễ của đồng loại chung quanh.

Kiểu nguỵ tạo chứng cứ nhằm gieo rắc lo ngại đó cũng đầy ngơi nghỉ VN. Hồi đầu tháng hai, Facebook viral tờ giấy gửi viện một nam người bệnh bị lây nhiễm Corona tự 115 quý phái Chợ Rẫy do phó giám đốc Lê Điền Nhi ký. Hầu như thứ thật xứng đáng lo, trừ khi chúng ta biết rằng BS Nhi vẫn thôi chức cùng nghỉ hưu nghỉ ngơi 115 từ hơn chục năm trước! Danh sách sum sê bệnh nhân Corona được lưu giữ truyền bên trên Facebook, Zalo.. Là 1 ví dụ khác.

Bên cạnh thông tin nguỵ chế tạo ra như trên là vô số tin đồn thổi thô, không cần bởi chứng, đại nhiều loại như vừa bao gồm ca Corona bắt đầu ở khám đa khoa này, người bị bệnh corona ở bệnh viện kia vẫn chết, hay rất nhiều suy đoán vô căn cứ về trong suốt lộ trình cô ca 17 ngơi nghỉ trên. Thậm chí là một hai mẫu trạng thái ẫm ờ "hỏi ngu một cái" - thứ hạng như toàn quốc sát mặt TQ, nhận bao nhiêu chuyến bay từ TQ cơ mà sao chỉ có 16 ca truyền nhiễm - cũng sở hữu ngụ ý, rất dễ gây ngộ dìm rằng đang có một chiến dịch đậy dấu sự thật.

Loại thứ cha là về cách thức phòng phòng và chữa trị. Trong khi khoa học tập còn đã mò mẫm tò mò vi rút Corona thì trên mạng vẫn đủ "lời khuyên răn sức khoẻ" để phòng COVID-19. Rợn fan nhất là lời lôi kéo uống nước tiểu, "thần dược" diệt những vi rút, giỏi uống nước tẩy trắng để ngăn chặn, thậm chí là chữa trị, Corona.

Nhẹ rộng một tí là rất nhiều kế sách ngừa vi rút - từ ăn tỏi, tiêu,gừng, kim đưa ra và tía tô, mang lại phơi nắng, uống nước nóng, tránh ăn kem, mang khẩu trang tẩm muối, đến thực hiện máy sấy tóc. Lắm kẻ đục nước phệ cò, xem kia là cơ hội làm ăn. Một trang tin có tiếng và một công thực phẩm phệ ở toàn nước còn tổ chức một đường bài mang tên là "Dinh dưỡng phòng phòng Corona"! Nội dung thực chất nghiêm túc, dù có tính quảng cáo, nhưng lại tựa đề câu view như vậy là một sự xuyên tạc sự thật.

Lịch sử dịch bệnh cho biết thông tin không đúng trái, đồn thổi, thuyết âm mưu có thể thắng thế tạm thời, nhưng lại cuối cùngphải trả lại chỗ cho việc thật. Tất cả ai còn lưu giữ đã tất cả thời, người ta sợ run phun hay tìm bí quyết bỏ đi lúc biết ngồi tín đồ gần mình trong đơn vị hàng, quán coffe là người bệnh nhiễm HIV? mặc dù nhiên, trong trận đồ thông tin chưa có tiền lệ nhưMXH, sự thật chỉ được bảo vệ nếu con chủ nhân động sản xuất được những cỗ lọc thông tin hữu hiệu ở phần nhiều cấp độ.

Thứ duy nhất là một khối hệ thống truyền thông công nghệ thật mạnhvà minh bạch, duy nhất là mảng báo mạng y học cùng sức khoẻ, để có thể đương đầu cùng với những tin tức sai trái. Rất tiếc đây là một lĩnh vực đang còn rất yếu sinh hoạt VN. Bên trên thực tế, không ít tin đồn thổi, bịa đặt về COVID-19 thời hạn qua đã đi thẳng vào các trang báo chính thống VN vì họ quá yếu nhát hoặc cẩu thả trong vấn đề xác tín.

Rất may, trong dòng xoáy tin tức hiện tại, vẫn đang còn những cá nhân tự nguyện vứt thì giờ đồng hồ làm quá trình định hướng dư luận bằng những thông tin đã được xác tín hoặc gồm thẩm quyền trình độ (BS Khanh nghỉ ngơi đầu bài, hay gs Nguyễn Văn Tuấn, BS Ngô Đức Hùng… là vài ba ví dụ). Một trong những diễn lũ hoặc hội nhóm đã và đang ra đời nhằm mục tiêu chống nhiễu loạn thông tin.

Các tổ chức chuyên môn, như cỗ Y tế VN, sau thời gian đầu khá lúng túng, cũng đã tận dụng được tính năng tương tác của MXH để lan toả số đông nội dung cân xứng môi ngôi trường số (bài nhạc chuyển vận đẩy lùi Corona lên sóng tivi Anh-Mỹ là 1 trong những ví dụ). Cơ mà chừng đó chỉ hoàn toàn có thể dập bớt, chứ không điều hành và kiểm soát hoàn toàn, cơn dịch thông tin. Về lâu bền hơn phải bao gồm sự phối hợp bài bản, kế hoạch hơn giữa những bên liên quan.

Thứ nhì là cỗ lọc technology đi kèm với khối hệ thống thông tin trên. Hầu như tuần qua, Facebook, Twitter, YouTube và các mạng XH khác đã thao tác làm việc cật lực để kiểm soát và điều hành lưu lượng thông tin sai trái, như xoá quăng quật tin bịa đặt, dán nhãn tin khả nghi, treo/ngưng những tài khoản siêng tung tin thất thiệt, và dùng thuật toán sẽ giúp người cần sử dụng tăng tiếp xúc với những nguồn tin đáng tin cậy.

Chẳng hạn, nếu như bạn vào Google giỏi Facebook tra cứu kiếm tin tức cho từ khóa Corona, kết quả đầu tiên các bạn nhận sẽ là 1 trang web tất cả thẩm quyền chuyên môn như WHO, xuất xắc CDC ở Mỹ, NHS sinh sống Anh, hay các website thông tin uy tín… YouTube thì coi coronavirus như 1 sự khiếu nại thời sự, có nghĩa là sẽ đến ra hiệu quả tìm kiếm đa phần từ báo chí dòng chính, tương tự như dùng thuật toán để dìm những thông tin không được xác/phủ dấn xuống dưới.

Bộ lọc sau cuối và đặc biệt quan trọng nhất không một ai khác hơn cá thể từng người tiêu dùng MXH. Khi tuyên chiến đối đầu với một nguy hại như dịch bệnh, hãy yên tâm mở lòng và vận trí bản thân để mừng đón những tin tức và dữ kiện gồm thẩm quyền, trong cả khi nó trái ý xuất xắc ngoài ước ao đợi.

Thông tin này trường đoản cú đâu, đăng lúc nào? Nếu có nguồn ví dụ thì nguồn đó là gì, có độ tin tưởng đến nút nào? Ai được trích dẫn trong mẩu tin và tín đồ đó có thẩm quyền tốt tư cách để nói về sự việc liên quan liêu không? tất cả gì không phải chăng hay không đồng hóa giữa các cụ thể không? Thậm chí, mình có nên thích tin tức kiểu này không?

Nếu không biết thiếu tín nhiệm tích cực như thế, chúng ta trở thành bầy tớ không chỉ cho rất nhiều thành kiến, niềm tin không tồn tại cơ sở nhưng mà cả chính sự sợ hãi trong chính mình. Sợ hãi rất có thể làm con tín đồ cảnh giác hơn để hành động mạnh mẽ hơn khi cần. Nhưng lại nó cũng hoàn toàn có thể quật ngã chúng ta xuống bờ vực u mê, về bên lối sống bè lũ đàn.

Ở một số nước, học viên được dạy dỗ sàng lọc tin tức kiểu này - gọi là dân trí truyền thông media (media literacy), vừa mới đây là dân trí số (digital literacy) - cũng như phát huy gần như khía cạnh tích cực và lành mạnh của truyền thông. Dân trí kia không giái quyết không còn nạn tin giả, cũng không chống chặn hoàn toàn sự hoảng loạn (một số nhà hàng Úc với Anh hiện giờ đang cạn các thực phẩm, xà chống rửa tay với giấy toilet vày dân run sợ và tích trữ). Tuy vậy cùng thời gian, nó giúp dân chúng sống khả năng hơn, biết đấu tranh dư luận hơn, góp phần giảm thiểu những thiệt sợ hãi do tin tức sai trái khiến nên.

Ở VN, mảng này gần như là bỏ trống, trừ vài ba dự án bé dại do nước ngoài tài trợ. VN yêu cầu được đầu tư vào đó hơn baogiờ hết, không những để đối phó dịch bệnh lây lan mà cả tình trạng tin tức số hỗn độn và càng ngày càng phức tạp.